بازخوانی هندسه در معماری ایران

هندسه نقش اساسی در طراحی بناهای معماری ایرانی ایفا می‏‌کند. از دیدگاه عملکرد خارجی، استفاده از هندسه به عنوان یک هنر برای خلق شکل‏‌ها و تناسب‌ها، یگانه معمار هستی را به یاد می‏‌آورد. بنابراین هنر هندسه عنصری کلیدی در ایجاد ارتباط بین ساختمان و ایده‌‏های ذهن معمار است. معماران ایرانی همواره توانسته‏‌اند به کمک تعادل و تناسب برخاسته از وجود هندسه، فضایی موزون و زیبا و دلچسب خلق کنند و از این منظر می‏توان گفت که هندسه جدا از علم، نوعی هنر نیز هست. برای معمار سنتی، الگوهای هندسی مانند صورت‏‌های کثرت در وحدت هستند. الگوهای تکرارشونده، نماد ایده لایتناهی و بی زمانی هستند. زیبایی و هماهنگی که در الگوهای هندسی مشاهده می‏‌شود، یک نظم هندسی بالاتر و عمیق‏‌تر، یعنی قوانین کیهانی را منعکس می‏کند.
کاربرد هندسه در معماری ایرانی را از بناهای به یاد ماندنی چون تخت جمشید می‌‏توان دریافت. تراز کردن صفحات، برپاداشتن ستون‌‏های بلند به نسبت (یک دوم قطر) به دانش هندسی بالایی نیاز دارند. در دوره ساسانی نیز پیشرفت علوم از جمله، هندسه را در شهرسازی می‏‌توان مشاهده کرد. شهرها بیشتر مستطیل شکل و شبکه‏‌بندی شده‌‏اند. در برخی از شهرها، سیستم دوایر متحدالمرکز در نظر گرفته شده بوده است. دانش هندسی ساسانیان نیز بیشتر در خدمت معماری بوده است. معماران بناهای ادوار گذشته ایران آثار ارزشمند و ماندگاری را به جای گذاشته‏‌اند که همواره ملهم از به کارگیری هندسه و شیوه‏‌های ترسیم غنی و دقیق بوده تا حدی که آگاهی از قواعد ریاضی و ترسیم و به کار گرفتن انواع خاص آن وظیفه هر معماری بوده و وجه تمایز معماران و رقابت آنان با یکدیگر نیز بر همین محور استوار بوده است. از این رو شناخت هندسه ایرانی و طراحی بناهای کارآمد با توجه به آن در جوامع امروزی بسیار حائز اهمیت است.